“Ik weet wel dat het zo is, maar het voelt niet zo”
Dit is een veel gehoorde uitspraak na de cognitieve uitdaagtechniek Meerdimensionaal Evalueren. “Ik kan nu zien dat ik objectief gezien de moeite waard ben, maar het voelt niet zo”.
Is dat erg? Nee, want in veel gevallen is het al winst als iemand cognitief in kan zien dat die de moeite waard is, ook al wordt het nog niet zo beleefd.
Tegelijkertijd is het nog niet voldoende, want we willen graag dat iemand de nieuwe opvatting ook meer kan ervaren.
Met deze blog wil ik je meenemen in een aantal vervolginterventies na Meerdimensionaal Evalueren die de nieuwe positieve zelfevaluatie meer voelbaar zullen maken.
Psycho-educatie
Soms kan de constatering “ik weet nu dat ik de moeite waard ben, maar het voelt niet zo” teleurstelling met zich meebrengen. Omdat een cliënt zich ook graag meer zo zou willen voelen. De teleurstelling kan gericht zijn op de therapie (“ik had er meer van verwacht”), maar kan zich ook op de eigen persoon richten (“zie je wel, dit kan ik dus ook al niet…”) en daarmee het negatief zelfbeeld bevestigen.
In die situaties is het belangrijk om deze teleurstelling op te merken en gedegen psycho-educatie te geven. Tijdens die psycho-educatie zullen (afgestemd op je cliënt) een aantal zaken aan bod komen:
-Valideren van gevoel: erken de teleurstelling en erken de wens tot verandering. Het erkennen en valideren van gevoelens is een belangrijke stap in de richting van een beter zelfbeeld.
-Normaliseren: noem dat die ervaring (en teleurstelling) vaker voorkomt. En misschien zelfs eerder regel dan uitzondering is. Daarmee halen we in ieder geval de teleurstelling van cliënt over zichzelf weg (“oké, kennelijk ben ik niet zo gestoord als ik dacht te zijn”).
-Verwachtingen managen: geef uitleg over hoe het werkt met gedachten en gevoelens. Maak de vergelijking van de haas en de schildpad. Waarbij de haas te vergelijken is met het omvormen van gedachten: dat werkt snel, maar ook vluchtig. En dat het omvormen van gevoelens te vergelijken is met een schildpad. Dat werkt trager, maar meer duurzaam: als een schildpad eenmaal op een andere bestemming is aangekomen, zal die daar niet snel vertrekken.
-Hoop bieden: bespreek dat er verschillende aanvullende methoden zijn die de nieuwe opvatting ook gevoelsmatig meer geloofwaardig zullen maken. Maar dat dat vaak wel wat tijd nodig heeft.
Als je cliënt door deze psycho-educatie voldoende vertrouwen heeft om de behandeling te vervolgen, dan kun je gebruikmaken van (een van) onderstaande methoden om de nieuwe opvatting ook gevoelsmatig geloofwaardiger te maken.
Positief dagboek of COMET-methodiek
Cliënten met een negatief zelfbeeld zijn geneigd vooral te kijken naar die gebeurtenissen die hun negatieve zelfoordeel bevestigen. En gebeurtenissen die aantonen dat ze wel de moeite waard zijn nauwelijks op te merken. Dit is de selectieve aandachtsbias. In veel gevallen is het nodig om deze bias actief om te vormen.
Een positief dagboek (of in een uitgebreidere vorm de COMET-behandeling) helpt om deze selectieve aandachtsbias te doorbreken.
Wat een cliënt in dat geval doet, is iedere dag 10 minuten stilstaan bij een specifieke gebeurtenis van die dag waaruit het positieve zelfbeeld blijkt. Dus stilstaan bij een gebeurtenis waaruit blijkt dat iemand bijvoorbeeld betrouwbaar is of waaruit specifiek blijkt dat iemand humor heeft. Het uitschrijven van deze gebeurtenis is daarbij een behulpzaam middel. Daarbij is het belangrijk dat iemand die gebeurtenis zo specifiek en concreet mogelijk uitschrijft. En die details erbij betrekt waaruit specifiek blijkt dat iemand de moeite waard is.
En voor mensen die moeite hebben met schrijven, is de weg van imaginatie een behulpzaam alternatief.
Door dit twee weken lang te doen, zullen veel cliënten deze alternatieve opvatting ook meer gaan voelen en gaan ervaren.
Contact met anderen
Deze interventie is vooral relevant als iemand zichzelf op alle verschillende dimensies van het Meerdimensionaal Evalueren laag scoort.
Als jij als behandelaar de indruk hebt dat de scores van cliënt een vertekend beeld geven, dan kan het relevant zijn om naasten van cliënt bij het Meerdimensionaal Evalueren te betrekken. In dat geval nodig je patiënt uit om naasten hem ook te laten scoren op deze verschillende dimensies. Naasten voeren dan in feite het Meerdimensionaal Evalueren over patiënt uit. Vaak geeft dat een evenwichtiger en positiever beeld dan een patiënt zelf over zichzelf geeft.
In deze situaties kan gebruik worden gemaakt van onderstaand invuldocument:
Imaginaire Rescripting gericht op het negatief zelfbeeld
Een hardnekkig negatief zelfbeeld komt vaak voort uit een of meer negatieve vroege ervaringen. Het gaat dan met name om vroege ervaringen waarin iemand de boodschap heeft meegekregen niet de moeite waard te zijn. Voorbeelden van deze vroege ervaringen zijn:
- Pestervaringen
- Veeleisende of denigrerende ouders
- Mishandeling
- Verwaarlozing
- Seksueel misbruik
- Buitensluiting
- enz, enz.
De gemene deler bij deze ervaringen is dat er andere mensen waren die je cliënt (direct of indirect) deze boodschap hebben meegegeven.
Als het negatief zelfbeeld goed te begrijpen is vanuit die vroege ervaringen, dan is het aan te bevelen deze vroege ervaringen te bewerken met behulp van Imaginaire Rescripting. Uit onderzoek komt naar voren dat bij milde problematiek één sessie Imaginaire Rescripting al effectief is in het omvormen het negatief zelfbeeld. Daarnaast komt uit onderzoek naar voren dat bij patiënten met Cluster C-persoonlijkheidspathologie (waar negatieve zelfevaluaties vaak een belangrijke rol spelen) de toepassing van uitsluitend Imaginaire Rescripting even effectief als ImRs gecombineerd met een volledige Schematherapie.
Dit laatste zegt wel wat over de kracht van Imaginaire Rescripting.
Zelfcompassiebevorderende oefeningen
Naast Imaginaire Rescripting zijn er aanvullende imaginaire technieken die een positief zelfbeeld bevorderen. Een aantal van deze technieken staan beschreven in het boek Compassion-focussed Therapy, De toepassing binnen Cognitieve Gedragstherapie.
Een van de compassiebevorderende oefeningen is de volgende: stel jezelf eerst imaginair voor dat je een compassievol persoon bent. Ga hiervoor imaginair terug naar een moment waarop je (bijvoorbeeld naar een ander) veel mildheid beschikbaar had. Dit vraagt vaak al enige oefening. Nadat deze compassievolle houding voldoende is ontwikkeld, neem je je cliënt stap-voor-stap mee in het toepassen van deze compassievolle houding naar zichzelf. En dan met name in situaties waarin je het lastig hebt, je angstig voelt of niet tevreden bent met wat je op dat moment gedaan hebt.
Hierdoor ontstaat meer mildheid, wat het positieve zelfbeeld ten goede komt.
Gedragsexperimenten gericht op het negatief zelfbeeld
Tot slot zijn er drie gedragsmatige interventies waarmee cliënten na verloop van tijd tot een positiever zelfevaluatie zullen komen. De eerste is het gedragsexperiment. Hierbij toetsen we door een experiment of de negatief zelfbeeld wel/niet klopt. In hun boek Cognitieve Therapie, De Basisvaardigheden beschrijven Ten Broeke ea een gedragsexperiment dat gericht is op het omvormen van een negatieve zelfevaluatie.
De gedragsverandering die met het gedragsexperiment gepaard gaat, zorgt automatisch voor een hogere beleving. Waardoor ook de omvorming van de negatieve zelfevaluatie meer op de beleving plaatsvindt.
Actieplan
Een andere gedragsmatige interventie als vervolg op het Meerdimensionaal Evalueren is het actieplan. Stel dat een cliënt zichzelf als persoon onaantrekkelijk vindt, omdat dat met name voortkomt uit een lage score op de dimensie “romantisch zijn”, dan zou een actieplan een goed vervolg kunnen zijn. Het actieplan zou er dan simpel gezegd op gericht zijn om romantischer te worden.
Daarbij past de vraag: wat zou je kunnen doen om ervoor te zorgen dat je romantischer wordt? Of (vanuit de Positieve Psychologie): wat zou je kunnen doen om van die score 3 op de dimensie “Romantisch zijn” een 4 te maken? Het antwoord zou dan kunnen zijn: “een bos bloemen mee naar huis nemen”. Of: “samen met mijn partner een leuke film kijken waar de romantiek hoger van wordt”.
Aandachtspunt bij het actieplan: wees voorzichtig bij perfectionistische mensen. Perfectionistische mensen vragen in de regel al veel van zichzelf en vinden van zichzelf dat ze op iedere eigenschap hoog moeten scoren.
In dat geval is het wijs om acceptatie te ontwikkelen over datgene waar je wat minder goed in bent. Dat is oké. En van daaruit vooral oog te hebben voor wat iemand wel kan. In dat geval zou dus het positief dagboek over de positieve eigenschappen die al aanwezig zijn weer meer voor de hand liggen.
Waardengericht leven met een negatief zelfbeeld
Bij een zeer hardnekkig negatief zelfbeeld kan juist de strijd van het veranderen de last en het lijden verergeren. Omdat een negatief zelfbeeld zich nu eenmaal niet makkelijk laat omvormen en op onbewaakte ogenblikken weer de kop op kan steken. In die situaties is de houding vanuit Acceptance-and-Commitment-therapie behulpzaam.
Daarbij accepteren we de negatief zelfbeeld zoals die zich aandient, maar laten we die niet van invloed zijn op ons gedrag. We trainen cliënten om het leven niet langer naar het negatieve zelfbeeld in te richten, maar “Waardengericht” te leven. Bij dit laatste onderzoeken we welke belangrijke waarden iemand in zijn leven heeft. Voorbeelden hiervan zijn: gezondheid, zelfontplooiing, gezin of creativiteit. En vervolgens onderzoeken we hoe die waarden richting kunnen kunnen geven aan de invulling van ons leven. Welke gedragsverandering is passend als we ons leven meer naar deze waarden zouden inrichten?
Zoals gezegd: het negatieve zelfbeeld is niet langer leidend voor de inrichting van ons leven, maar onze waarden worden bepalend.
Interventie na Meerdimensionaal Evalueren bepalen
Onderstaand formulier kan je helpen bepalen welke interventie na Meerdimensionaal Evalueren het meest geschikt is. Of het meest geschikt zijn, want de ene interventie sluit de ander niet uit. Integendeel: vaak vullen de verschillende interventies elkaar aan. Het gaat dus om de vraag welke factoren het negatieve zelfbeeld het meest in stand houden.
In deze situaties kan gebruik worden gemaakt van onderstaand invuldocument:
Interventies na Meerdimensionaal Evalueren Downloaden
Conclusie Interventies bij Negatief Zelfbeeld
Het Meerdimensionaal Evalueren is een waardevolle techniek die cliënten helpt om een negatief zelfbeeld cognitief om te vormen naar een meer positieve zelfevaluatie. Om de positieve zelfevaluatie ook op ervaringsniveau te laten doordringen, zijn vaak aanvullende interventies nodig. Een greep uit de interventies die je dan zou kunnen toepassen, heb ik je hierboven gegeven. Al deze interventies zijn prima inpasbaar in een bredere behandeling cognitieve gedragstherapie. En blijf voor ogen houden: hardnekkige opvattingen laten zich niet makkelijk omvormen, dus: geduld is een schone zaak en herhaling is nodig…
Meer weten?
Ben je benieuwd naar andere CGT-technieken? Neem dan rustig een kijkje op het kennisnet. Daar vind je tal van andere CGT-interventies en methoden. Ook ben je van harte welkom bij de Basiscursus CGT of (bij meer complexe casuïstiek) de Vervolgcursus CGT, waar deze technieken uitgebreid aan bod komen.
