De Taartpunttechniek

De taartpunttechniek is een waardevolle interventie binnen de cognitieve gedragstherapie (CGT) die cliënten helpt om automatische negatieve gedachten te onderzoeken en om te vormen. De taartpunttechniek is behulpzaam voor cliënten die zich buitensporig verantwoordelijk of schuldig voelen (“Het is mijn schuld dat dat project is mislukt”). En voor cliënten die voorbarige conclusies trekken (“Dat plekje op mijn huid is huidkanker”).

Door alternatieve verklaringen te verkennen, kunnen cliënten een realistischer beeld van situaties ontwikkelen.

Wat is de Taartpunttechniek?

Bij de taartpunttechniek onderzoeken therapeut en cliënt aan de hand van alternatieve verklaringen en interpretaties of een automatische gedachte nog wel valide is. 

Door de alternatieve verklaringen te visualiseren in een “taart” ontstaat een krachtiger effect dan het alleen verbaal te onderzoeken. De taartpunttechniek is toepasbaar op verschillende soorten opvattingen.

Handig werkformulier Taartpunttechniek

Hieronder vind je een behulpzaam werkformulier voor als je de taartpunttechniek zelf wilt toepassen:

Voor wie?

In de volgende situaties is de taartpunttechniek behulpzaam:

• In de eerste plaats bij overmatige verantwoordelijkheid of schuld. Voorbeelden hiervan zijn:
  –Het is mijn schuld dat het project op het werk is mislukt.
  –Het is mijn schuld dat hij suïcide heeft gepleegd.
  –Het is mijn eigen schuld dat de verkrachting heeft plaatsgevonden.
  –Het is mijn verantwoordelijkheid dat mijn ouders met de kerstdagen gelukkig zijn (dus moet ik ze wel bezoeken, ook al heb ik daar helemaal geen zin in).
  –Het is (volledig) mijn verantwoordelijkheid dat mijn kind niets ernstigs overkomt.
  
  
• Daarnaast is de taartpunttechniek behulpzaam bij verkeerde interpretatie van situaties. Een veel voorkomende situatie waarbij de taartpunttechniek effectief is, is bij hypochondere klachten. Voorbeelden hiervan zijn:
  –dat plekje op de huid is huidkanker.
  –dat ik hoofdpijn heb, betekent dat ik een hersentumor heb.
  
  
• Ook is de taartpunttechniek behulpzaam bij een verkeerde interpretatie in sociale situaties. Bijvoorbeeld bij de volgende opvatting:
  –ik hoorde andere mensen op dat feestje lachen en dat betekent dat ze me uitlachten.
  
  
• Ook bij bepaalde psychotische verschijnselen kan de taartpunttechniek behulpzaam zijn. Bijvoorbeeld bij de volgende opvatting:
  –die man die daar stond te bellen, is van de maffia en is gekomen om mij te vermoorden.
  
  
• Tot slot is de taartpunttechniek van meerwaarde bij bepaalde angstige verwachtingen. Een voorbeeld daarvan is de volgende:
  –dat mijn kind nu een onvoldoende haalt en naar een niveau lager moet, betekent dat hij later geen werk zal vinden en in de goot zal belanden.
  –als ik naar dat feestje ga, zal ik belachelijk worden gemaakt.

De taartpunttechniek en de therapeutische relatie

Net zoals bij de rechtbanktechniek en het meerdimensionaal evalueren is een veilige en ondersteunende therapeutische relatie essentieel bij het toepassen van de taartpunttechniek. Cliënten moeten zich gehoord en begrepen voelen om open te kunnen staan voor het uitdagen van hun gedachten. Een empathische houding van de therapeut bevordert het vertrouwen en moedigt cliënten aan om kritisch naar hun eigen denkpatronen te kijken zonder zich aangevallen te voelen.

Samenwerken en Samen Onderzoeken
Zorg ervoor dat de taartpunttechniek geen eenzijdig uitdaagproces wordt, maar een gezamenlijke zoektocht. Ik zie nog te vaak dat de taartpunttechniek als een soort “kat-en-muis-spel” wordt ingezet. Waarbij cliënt aan het einde in een soort “val” is gelopen en “verplicht” haar opvatting moet bijstellen. Dat is niet het doel van de taartpunttechniek. Zoals gezegd: het gaat er vooral om dat therapeut en cliënt samen op onderzoek uitgaan.

Vraag instemming
Het is van belang dat de cliënt zich eigenaar voelt van het proces. Daarom is het behulpzaam om vooraf toestemming (en instemming!) te vragen om de taartpunttechniek toe te passen.

Stappen van de Taartpunttechniek

De taartpunttechniek verloopt in verschillende stappen. Hieronder tref je een demonstratie:

Stap 1: Identificeer de automatische gedachte

De eerste stap van de taartpunttechniek is het opsporen van de automatische gedachte. Je kunt hierbij gebruikmaken van het G-schema, of het Gedachterapport. In een eerdere blog besprak ik uitgebreid de ins en outs over het invullen van het G-schema. Ook het opstellen van een betekenisanalyse is behulpzaam om negatieve automatische gedachten te identificeren.

Hierboven bespraken we al welk type opvattingen passend zijn om de taartpunttechniek op toe te passen, namelijk:

• Bij overmatige verantwoordelijkheid of schuld. 
• Bij hypochondere klachten of de ziekteangststoornis.
• Bij verkeerde interpretatie in sociale situaties. 
• Bij bepaalde psychotische verschijnselen.
• Bij bepaalde angstige verwachtingen.

Laat de cliënt daarnaast de geloofwaardigheid scoren op een schaal van 0-100. Deze stap legt de basis voor het verdere proces van cognitieve herstructurering. 

Stap 2: Verzamel alternatieve verklaringen (of interpretaties)

Tijdens deze stap nodigt de therapeut de cliënt uit om zoveel mogelijk alternatieve verklaringen (of interpretaties) te bedenken. In het geval van overmatige verantwoordelijkheid zal de therapeut de cliënt laten nadenken over wie ook verantwoordelijk is. Daarbij past de vraag:

“Wie is er nog meer verantwoordelijk voor dat je ouders een gelukkige kerst hebben?” (mogelijke antwoorden: zijzelf, buren, mijn broer, vrienden, enzovoort).

In het geval van hypochondere klachten:

“Wat zou het plekje op je huid nog meer kunnen zijn, anders dan dat het huidkanker is?”

In het geval van verkeerde interpretatie van sociale situaties:

“Waarom zou die persoon ook kunnen lachen, anders dan dat die je uitlacht?”

Een ondersteunende manier om tot alternatieve verklaringen en interpretaties te komen, is om cliënt te vragen zich voor te stellen dat een ander persoon dezelfde situatie meemaakt. En dan te vragen welke verklaringen of interpretaties die persoon zou kunnen hebben? 

Door verschillende perspectieven te overwegen, wordt het denkraam van de cliënt verbreed. Moedig de cliënt hierbij aan om meerdere alternatieve verklaringen te bedenken, zelfs als ze in eerste instantie niet overtuigend lijken.

Stap 3: Visualiseer met een taartdiagram

Teken een taartdiagram en verdeel het in taartpunten die overeenkomen met de verschillende alternatieve verklaringen. Laat de cliënt elke taartpunt een percentage geven dat de geloofwaardigheid van die verklaring weerspiegelt. De som van alle taartpunten moet 100% zijn. Dit visuele hulpmiddel helpt de cliënt om te zien dat er meerdere mogelijke verklaringen zijn voor een situatie.

Bij het scoren van de verschillende taartpunten is het van belang eerst de alternatieve verklaringen te scoren en daarna pas de oorspronkelijke opvatting. 

Hieronder tref je een voorbeeld van de taart voor iemand die zich overmatig verantwoordelijk voelt dat een jubileumtoernooi een succes wordt.

En hieronder een voorbeeld van de taart voor iemand die zich overmatig verantwoordelijk voelt dat een baby van een vriendin zal stikken in een knikker die door haar kind is achtergelaten.

Stap 4: Herzie de oorspronkelijke opvatting

Evalueer samen met de cliënt de oorspronkelijke automatische opvatting na het verkennen van de alternatieve verklaringen. Is de oorspronkelijke gedachte nog even geloofwaardig? Vaak zal de cliënt erkennen dat de kans dat de oorspronkelijke gedachte volledig juist is, kleiner is dan eerder gedacht.

NB: kijk uit voor te hoge verwachtingen (zowel bij jezelf als therapeut als bij je cliënt). Ten Broeke e.a. (2022) noemen dit specifiek als valkuil bij de toepassing van de taartpunttechniek. Te hoge verwachtingen zouden namelijk tot teleurstelling (en daarmee samenhangende demotivatie) kunnen leiden. Het is al mooi als door de taartpunttechniek het perspectief van cliënt enigszins is verbreed. Ook al voelt dat nog niet meteen zo.

Stap 5: Bepaal vervolgstappen na de Taartpunttechniek

Nadat de oorspronkelijke opvatting is herzien, kunnen therapeut en cliënt vervolgstappen bepalen. Vaak zal dit neerkomen op het herhalen van deze techniek op het moment dat de oude opvatting weer de kop opsteekt. Of het aanpassen van gedrag naar meer gewenst gedrag.

Ter illustratie een voorbeeld van een dochter die zich overmatig verantwoordelijk voelt dat ouders gelukkig zijn met kerst. Voorheen zou zij de dag voor kerst al naar ouders toegaan en daar blijven tot de dag na kerst. Terwijl ze zelf geen plezier beleeft van de bezoeken aan haar kritische ouders. De gedragsverandering zou nu kunnen inhouden dat ze ruim voorafgaand aan de kerstdagen aan ouders aangeeft dat ze komende kerst één middag op bezoek zal komen. Hiermee krijgen ouders de tijd om voor de andere kerstmomenten iets anders te organiseren.

De taartpunttechniek bij kinderen

Ook bij kinderen is de taartpunttechniek goed toepasbaar. Vaak zijn dan wel bepaalde vertaalslagen nodig.
In de eerste plaats is het leuk om het identificeren van de alternatieve verklaringen speelser en visueler te maken. Bijvoorbeeld door de metafoor van de spin te gebruiken. Ter illustratie hieronder de toepassing bij een kind dat het idee heeft te worden uitgelachen:
“Een spin heeft acht poten. En aan elke poot moet komen te staan waarom kinderen ook kunnen lachen (zonder dat ze iemand uitlachen). Waarom kan iemand nog meer lachen?”

Daarnaast is het wijs om met het verdelen van de taart niet met percentages te werken, want dat is te ingewikkeld. Wijzer is het om de taart in stukjes te verdelen:
“Een taart bestaat uit 100 (of 10) stukjes. Dus we hebben 100 (of 10) stukjes te verdelen. Voor hoeveel stukjes zou het kunnen dat ze gewoon een grapje maakten (die niet over jou ging)? En voor hoeveel stukjes zou het waar zijn dat iemand even aan iets grappigs dacht?”.

Variant met klei

Ook kan het wijs zijn om in plaats van met een taart met een tastbaar stuk klei te werken. In dat geval kennen therapeut en cliënt een deel van een blok klei aan de verschillende verklaringen toe. Hieronder zie je een voorbeeld van iemand die het zichzelf verwijt dat ze seksueel is misbruikt. Tijdens de oefening brengen therapeut en cliënt in kaart wie er (mede) voor verantwoordelijk is dat het misbruik heeft plaatsgevonden. En bepalen ze de zwaarte van de verantwoordelijkheid door aan die verschillende personen een stuk klei toe te kennen.

Conclusie

De Taartpunttechniek biedt cliënten een gestructureerde manier om hun automatische negatieve gedachten te onderzoeken en te herzien. Door alternatieve verklaringen te overwegen en deze visueel weer te geven, kunnen cliënten hun denkpatronen aanpassen en een realistischer zelfbeeld ontwikkelen. Een sterke therapeutische relatie is cruciaal om deze techniek effectief toe te passen en cliënten te ondersteunen in hun proces van cognitieve herstructurering.

Je zult merken dat je tijdens het toepassen van de taartpunttechniek tegen verschillende valkuilen aan kunt lopen. Bij de Basiscursus CGT trainen we je om daar zo goed mogelijk mee om te gaan.

Meer weten?

Ben je benieuwd naar andere CGT-technieken? Neem dan rustig een kijkje op het kennisnet. Daar vind je tal van andere CGT-interventies en methoden. Ook vind je op de website van de VGCT verschillende handige werkformulieren. Tot slot ben je van harte welkom bij de Basiscursus CGT, waar deze technieken uitgebreid aan bod komen.